Aktarım Nedir Psikiyatri? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Perspektifinden Bir Bakış
Psikiyatri ve psikoloji, çoğu zaman insanlar arasında görünmeyen bağları çözmeye çalışan alanlardır. Bu bağların en ilginçlerinden biri, aktarım olgusudur. Peki, aktarım nedir psikiyatri? Kişinin terapiste ya da başkasına olan duygusal tepkilerinin, geçmişteki ilişkilerinden kaynaklanarak yansıtılmasıdır. Ama aktarım yalnızca bireysel bir süreç değil, aynı zamanda toplumsal yapıları ve adaletsizlikleri de yansıtan bir olgudur. Bu yazıda, aktarımın toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet açısından nasıl şekillendiğini, her bireyin farklı geçmişlerinin ve toplumsal statülerinin aktarım üzerindeki etkilerini gündelik yaşam örnekleriyle inceleyeceğiz.
—
Aktarım Nedir? Temel Kavram
Aktarım, bireylerin geçmişteki ilişki deneyimlerinin, özellikle de çocukluk yıllarında yaşadıkları ebeveyn ya da bakım veren kişilerle olan bağlarının, bugünkü ilişkilerinde yeniden yaşanmasıdır. Örneğin, bir kişi terapi sürecinde terapistine, anne ya da babasına yönelik hissettiği duyguları yansıtabilir. Bu, terapistin kişisel özellikleriyle değil, bireyin geçmişteki ilişki dinamikleriyle ilgilidir.
Bu fenomenin psikiyatriye olan etkisi büyüktür çünkü aktarım, kişinin bilinç dışı duygularının ortaya çıkmasını sağlar. Ancak aktarımın sadece bir psikoterapi süreciyle sınırlı olmadığını unutmamalıyız. Aktarım, sokakta, işyerinde ve toplu taşımada bile hayatımızda her an var. Birinin bize yaklaşımı, bizi geçmişteki önemli figürlere, örneğin annemize, babamıza, öğretmenimize ya da toplumsal cinsiyet rollerine taşıyabilir. Her bireyin hayatı, aktarımlarına farklı şekillerde yansır.
—
Toplumsal Cinsiyet ve Aktarım
Toplumsal cinsiyet, aktarımın nasıl şekillendiğini etkileyen önemli bir faktördür. İstanbul’un kalabalık sokaklarında yürürken, her adımda toplumsal cinsiyetin nasıl aktarıldığını gözlemlemek mümkündür. Örneğin, bir kadının bir toplu taşıma aracında rahat bir şekilde yer bulması, onun toplumsal cinsiyetine dair aldığı mesajlarla şekillenir. Kadınların genellikle daha fazla alandan mahrum bırakıldığı, bir adım geri atmalarının beklendiği bir toplumda büyümüş bir kadın, terapisine ya da diğer insanlarla olan ilişkilerine aktarım yaparken, o geri çekilme hissini yansıtır.
Kendimden örnek vermem gerekirse, bazen bir toplantıda sesimi duyurmak zor olabiliyor. Kadın olduğum için, bazen sözümü kesebilecek ya da “ağır” algılayacak bir bakışla karşılaşıyorum. Bu, belki de ailede ya da toplumda gördüğüm, “Kadın konuşursa durulur, erkek konuşursa daha çok dinlenir” mesajının bir yansımasıdır. Aynı şekilde, bazı erkekler de toplumsal cinsiyetin onlara yüklediği “güçlü olma” sorumluluğunu terapiye taşır ve duygusal bir zayıflık gösterdiklerinde, kendilerini yetersiz hissedebilirler. Bu aktarım, toplumsal cinsiyet rollerinin insanları nasıl şekillendirdiğini açıkça gösteriyor.
—
Çeşitlilik ve Sosyal Adalet: Aktarımın Sosyal Bağlamı
Aktarım sadece bireysel psikolojiyi değil, toplumsal yapıları da yansıtır. Bunu en net şekilde, farklı etnik gruplara ait bireylerin, kültürel kimliklerinin aktarım üzerindeki etkilerinde görebiliriz. Bir göçmen çocuğu, okulda ya da toplumda, aidiyet hissiyle mücadele edebilir. Bu mücadele, terapiye de yansır; kendisini dışlanmış hisseden bir kişi, terapistine duyduğu öfkeyi, geçmişteki deneyimlerinden dolayı bir “yabancı”ya duyduğu öfkeye dönüştürebilir.
Geçtiğimiz yıl bir seminerde, eğitim alanında çalışan bir arkadaşımdan şöyle bir şey duymuştum: “Çeşitliliği kabul etmek, sadece sayılarla ölçülmez. Bazen, bir kişi size farklılıklarıyla gelir, ancak toplumsal normlar o farklılığı dışlamayı tercih eder.” Burada aktarım devreye girer. Toplumsal adalet eksikliği, dışlanan bireylerin, terapide ya da toplumda, kendilerini daha az değerli hissetmelerine yol açar. Bu his, geçmişteki ayrımcılıkla şekillenen bir aktarım olarak, bugün kişisel ilişkilerine yansıyabilir.
—
Sosyal Adaletin Aktarımdaki Yeri
Sosyal adaletin sağlanmadığı bir toplumda, aktarım bireyleri travmatize edebilir. Her gün metrobüste gördüğüm o kalabalıkta, bazen insanların nasıl bir kaygıyla hareket ettiklerini görmek mümkün. Kendilerini sürekli bir stres altında hisseden insanlar, bu stresin büyük bir kısmını geçmiş travmalarından ve dışlanmışlık hissinden alırlar. Bu da aktarımı etkiler.
Sosyal adaletin sağlanması, özellikle toplumsal cinsiyet, ırk ve sınıf gibi etmenlerin etkisini azaltmak anlamına gelir. Eğer bir kişi, toplumsal düzeyde daha eşitlikçi bir ortamda büyüdüyse, bu, terapideki aktarım süreçlerini de olumlu şekilde etkileyebilir. Bunun tam tersine, toplumda dışlanmış, marjinalleştirilmiş bireyler, terapide, sadece toplumsal travmalarını değil, aynı zamanda bu travmaların bir sonucu olarak, terapiste de negatif duygular aktarabilirler.
—
Sonuç: Aktarım, Kişisel ve Toplumsal Bir Süreçtir
Aktarım, sadece bireysel bir terapi sürecinden daha fazlasıdır. Aynı zamanda toplumsal yapılarımızı, cinsiyet rollerimizi, çeşitliliği ve sosyal adaletin eksikliklerini yansıtan derin bir olgudur. İstanbul’un caddelerinde, toplu taşımada, işyerlerinde karşılaştığımız her birey, geçmişten getirdiği duygusal yansımalarla, ilişkilerine ve toplumsal etkileşimlerine aktarım yapar. Bu da demektir ki, aktarımı anlamak, sadece bireysel bir çözüm bulmak değil, aynı zamanda toplumsal yapılarımızı ve eşitsizlikleri göz önünde bulundurmak anlamına gelir.
Toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet kavramlarının aktarım üzerindeki etkilerini anlamak, hem bireysel iyileşmeyi hem de toplumsal değişimi mümkün kılar. Bu yüzden, aktarım, yalnızca psikiyatri açısından değil, sosyal adalet mücadelesi açısından da önemli bir kavramdır.